Μετανάστες και Εγκληματικότητα, Η αλήθεια πίσω από τους αριθμούς

 Της Ερασμίας Μπίτσικα

Ποιος είναι ο μετανάστης;

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υπάρχει κάποιος κοινός ορισμός για την έννοια του μετανάστη. Ο λόγος είναι ότι πολλοί μετανάστες έχουν την εθνικότητα της χώρας-δέκτη. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα στην περίπτωση μεταναστών από τις πρώην αποικίες του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και της Ολλανδίας. Επιπλέον γνωρίζουμε οτι οι περισσότερες χώρες της Βορείου Ε.Ε. παραχωρούν σχετικά εύκολα την ιθαγένεια μετά από 5 έτη
παραμονής, με αποτέλεσμα να μην περιλαμβάνονται οι μετανάστες αυτοί στα στατιστικά στοιχεία. Από την άλλη πλευρά, κράτη-μέλη της Ε.Ε.(Γερμανία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία) χαρακτηρίζουν ολόκληρους πληθυσμούς παιδιών μεταναστών, δηλ. μεταναστών δεύτερης ή τρίτης γενιάς, ως μετανάστες στις χώρες στις οποίες γεννήθηκαν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι πληθυσμοί αυτοί να γίνονται ολοένα και πιο "ορατοί". Ουσιαστικά, αποκρύπτεται

η πραγματικότητα για τη μετανάστευση και καθίσταται δύσκολη η συγκριτική ανάλυση. Ειδικότερα, ο αριθμός των μεταναστών παρουσιάζεται χαμηλότερος του πραγματικού στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία, και υψηλότερος του πραγματικού στη Γερμανία και τη Νότιο Ευρώπη. Επιπλέον, η παρουσία "εθνικών μεταναστών" στη Γερμανία και την Ελλάδα επιφέρει επιπλέον στρέβλωση των στοιχείων. Μετανάστες δεύτερης ή ακόμη και τρίτης γενιάς που έχουν γεννηθεί στη χώρα-δέκτη (και συχνά έχουν ενσωματωθεί με επιτυχία) θεωρούνται αλλοδαποί, ενώ πρόσφατοι μετανάστες που χαρακτηρίζονται Γερμανικής ή Ελληνικής εθνικότητας δεν θεωρούνται αλλοδαποί. Εξαίρεση σε αυτό είναι η Δανία και η Ολλανδία, όπου καταγράφονται όχι μόνο οι αλλοδαποί, αλλά και οι γεννηθέντες στο εξωτερικό και τα παιδιά τους, ώστε να παρακολουθούν τις διεργασίες της κοινωνικής ένταξης. 

Πώς ο Τύπος αναπαριστά τους μετανάστες. Ο φόβος για τον μετανάστη – εγκληματία. 

1929 Ένας αλλοδαπός - ανεξαρτήτως εθνικότητας - που εγκληματεί προφανώς και δεν διαφέρει γενετικά από έναν ημεδαπό που διαπράττει το ίδιο έγκλημα και σπέρνει τον φόβο! Σε πρόσφατο δημοσίευμα αναρτήθηκε πίνακας με τα στατιστικά εγκληματικότητας στη Νέα Υόρκη του 1929, όπου οι Έλληνες κατείχαν τα σκήπτρα της εγκληματικότητας και μάλιστα με διαφορά από τις άλλες εθνικότητες. Στο σύνολο των αδικημάτων οι Έλληνες προηγούνταν σαφώς με 779,5 έναντι μόλις 344 των Ιταλών και 189 των Ρώσων, ενώ στα ναρκωτικά είχαν περίπου το μονοπώλιο! Οι Έλληνες, δηλαδή, ήταν ο μεγάλος πονοκέφαλος της αστυνομίας της Νέας Υόρκης το μεσοπόλεμο. Η εγκληματική τους δράση σκορπούσε πανικό στους φιλήσυχους Αμερικάνους πολίτες, που ζητούσαν απεγνωσμένα τη βοήθεια της αστυνομίας και κατηγορούσαν για ανικανότητα τις διωκτικές αρχές της χώρας. Μήπως, σήμερα, στην Ελλάδα των οικονομικών προβλημάτων και της κοινωνικής αδικίας, ο μετανάστης γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος για όλα τα κακά που συμβαίνουν γύρω μας; 

Το 2010 στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα παρατηρήθηκε κατακόρυφη αύξηση της εγκληματικότητας, δηλαδή από 100% έως 300% σε κλοπές, ληστείες και κλοπές αυτοκινήτων. Το ίδιο έτος συνελήφθησαν για διάφορα αδικήματα εκατοντάδες άτομα εκ των οποίων το 80% ήταν αλλοδαποί. Ο φόβος του εγκλήματος είναι αυξημένος στο κέντρο της Αθήνας λόγω της αθρόας συνάθροισης μεταναστών; Ίσως. Οι εγκληματολογικές έρευνες για τον φόβο της θυματοποίησης δείχνουν οτι ο λόγος δεν είναι οι μετανάστες, αλλά η ανασφάλεια που δημιουργεί η ανωνυμία της πόλης, η καχυποψία, η επιφυλακτικότητα και κυρίως η υπερβολική προβολή εγκλημάτων από την τηλεόραση, που διαμορφώνει αρνητικά στερεότυπα. Είναι γεγονός οτι τα ΜΜΕ αναμασούν στοιχεία εγκληματικότητας στο κέντρο της Αθήνας διαμορφώνοντας έτσι το στερεότυπο του εγκληματία μετανάστη. Παράλληλα δε, αποκρύπτουν στοιχεία τερατωδών σκανδάλων και σοβαρών οικονομικών και πολιτικών εγκλημάτων εις βάρος της χώρας μας προωθώντας τη διάλυση της εθνικής μας υπόστασης. Σε αυτού του είδους της εγκληματικότητα, οι μετανάστες δεν έχουν καμία συμμετοχή. 

Προφανώς, κάποιοι αλλοδαποί είναι μέρος της βαριάς εγκληματικότητας στη χώρα, όπως ακριβώς και οι ημεδαποί. Ιδιαίτερα το κέντρο της Αθήνας πλήττεται άγρια από το έγκλημα του δρόμου (street crime), τις ένοπλες ληστείες στα σπίτια και τα καταστήματα. Το ζήτημα όμως είναι να δούμε και τις αιτίες ή τους λόγους έξαρσης αυτής της εγκληματικότητας πίσω από τους αριθμούς και τα ποσοστά. Έχει παρατηρηθεί λοιπόν οτι σε περιόδους οικονομικής στασιμότητας και κρίσης μειώνεται η οικονομική σταθερότητα, αυξάνεται η ανεργία και γενικά δημιουργείται ένα κλίμα ανασφάλειας που έχει ως αποτέλεσμα για όλα αυτά να θεωρούνται υπεύθυνοι οι μετανάστες. Αυτοί οι φόβοι, οι προκαταλήψεις και η εχθρικότητα εναντίον των μεταναστών ενισχύονται από τα ΜΜΕ μέσω της υπολανθάνουσας αποστροφής προς τους μετανάστες και το αίτημα για επιστροφή των μεταναστών στις πατρίδες τους. Έτσι αποσπάται η προσοχή από τα πραγματικά αίτια της κρίσης και δίνεται η εντύπωση ότι με τη μείωση του αριθμού των μεταναστών θα λυθούν τα οικονομικά προβλήματα. Αυτή η προκατάληψη ενισχύεται με την παρουσίαση της εγκληματικής βίας στον Τύπο και οδηγεί στο αίτημα για νομική ρύθμιση και απέλαση μεταναστών. 

Ο φόβος, που προκαλείται στο μόρφωμα που ονομάζεται «κοινή γνώμη» από την συμμετοχή των μεταναστών στην εγκληματικότητα, είναι σε αρκετές περιπτώσεις λανθασμένος και κυρίως αποτέλεσμα της ανυπαρξίας ορθής μεταναστευτικής πολιτικής. Πού οφείλεται όμως αυτή η στάση των ΜΜΕ; Μα, είναι απλό. Οτιδήποτε αυξάνει την ακροαματικότητα και μπορεί να προσελκύσει την προσοχή, αυτό θα προβληθεί. Ο κίνδυνος. Το έχουν αντιληφθεί αυτό τα ΜΜΕ. Έτσι, διαμορφώνονται πρότυπα και αξίες με την πολιτική διαχείριση των θεμάτων της καθημερινότητας κάθε μέσου να εξαρτάται από τον στόχο του εκάστοτε επιχειρηματία. Σε αυτήν την πολιτική, η επικινδυνότητα έχει βαρύνουσα σημασία. Ιδιαίτερα στις ημέρες μας, σε συνθήκες μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομικής ύφεσης, το μεταναστευτικό ζήτημα ενεργοποιεί βαθιά κρυμμένα ψυχολογικά αντανακλαστικά που σχετίζονται με την καλλιέργεια κλίματος μιας γενικευμένης κοινωνικής φοβίας και προκαλεί σχεδόν αυτόματα εκρήξεις του συλλογικού ασυνειδήτου, ιδιαίτερα αναφορικά με το ζήτημα της ασφάλειας του γηγενούς πληθυσμού απέναντι στον “ξένο”. Στο ζήτημα της εγκληματικότητας των μεταναστών, τη συγκρότηση δηλαδή μιας νέας «εγκληματικής κατηγορίας» με τυπικούς δράστες, τυπικά θύματα και τυπικές συμπεριφορές, που διακρίνονται από τη γενικότερη εικόνα της εγκληματικότητας, αναφέρεται και η Α. Μοσχοπούλου. Η έρευνά της εστιάζει στον ημερήσιο Τύπο (Τα Νέα και Απογευματινή) και καλύπτει ολόκληρη τη δεκαετία του 1990. Η Απογευματινή, σύμφωνα με την έρευνα, ασχολείται με την καταγραφή της εγκληματικότητας πολύ περισσότερο από Τα Νέα, και επομένως επιδρά δραστικότερα στην αντίληψη του κοινού της σε θέματα εγκληματικότητας. Ανάμεσα στα εγκλήματα αυτά, περίπου τα μισά αφορούν την παραβίαση του νόμου περί αλλοδαπών, με κυριότερο το έγκλημα της παράνομης εισόδου στη χώρα. Πρόκειται, όπως επισημαίνει η συγγραφέας για «εγκληματοποίηση μιας συμπεριφοράς, η οποία αποτελεί μάλλον διοικητική παράβαση» που ωστόσο διογκώνει ό,τι παρουσιάζεται ως εγκληματικότητα των αλλοδαπών, στο βαθμό που με αυτόν τον τρόπο «η εικόνα που αποκομίζει ο αναγνώστης είναι ότι οι μετανάστες ευθύνονται για τον κύριο όγκο της εγκληματικότητας».

Η ερμηνεία των στατιστικών στοιχείων και η δικαστική πρακτική

Ο εγκληματολόγος Βασίλης Καρύδης σχολίαζε παλαιότερα την ανεπάρκεια των ερμηνειών που προκύπτουν από την ανάγνωση των επίσημων στοιχείων που παρέχει η Αστυνομία.«Με την τεχνική έννοια του 'νομικού εγκλήματος' οι Έλληνες πολίτες εγκληματούν σε μεγαλύτερο βαθμό από τους αλλοδαπούς γενικά και τους λαθρομετανάστες ειδικότερα. Αυτή όμως η διαπίστωση διακρίνεται από προχειρότητα. Ωστόσο, αν πάμε στην εγκληματικότητα του δρόμου η εικόνα περιπλέκεται. Για παράδειγμα στην ανθρωποκτονία με πρόθεση, στις ληστείες και στους βιασμούς, το ποσοστό των αλλοδαπών είναι πολύ μεγαλύτερο από τον αριθμό που αντιπροσωπεύουν στο γενικό πληθυσμό, περίπου στο 30%-35%». Επιπλέον, υποστηρίζει ότι ο στενότερος ποσοτικά και ποιοτικά αστυνομικός έλεγχος και η έμφαση στην επιτήρηση ορισμένων κοινωνικών ομάδων καταλήγει μοιραία στην αποκάλυψη περισσότερων εγκλημάτων και κατά συνέπεια στην στατιστική υπερεκπροσώπησή τους, καθώς οι μετανάστες ελέγχονται από την αστυνομία περίπου 15 φορές περισσότερο από τους Έλληνες. Έχει πολλάκις υποστηριχτεί ότι τα στερεότυπα των «κακών» μεταναστών που εντάχθηκαν στο συλλογισμό της ελληνικής κοινωνίας με την έλευση μεταναστών τη δεκαετία του '90, έχει συμβάλλει στα μέγιστα στη διαμόρφωση μιας στρεβλής εικόνας της κοινωνικής πραγματικότητας. Την ίδια στιγμή, οι αντιλήψεις που έθεταν σε δυσμένεια τον «άλλο» Αλβανό, Ρουμάνο, Βούλγαρο κλπ., αποτυπώνονται και στη δικαστική μεταχείριση των μεταναστών. «Αυτό που φαίνεται είναι ότι πράγματι, κυρίως ως προς τη βαρύτητα των ποινών υπάρχει μια σαφής διαφοροποίηση εκ μέρους των δικαστών, ως προς τη δυσμενέστερη μεταχείριση των μεταναστών ιδιαίτερα στα βαριά εγκλήματα, στα κακουργήματα». Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την έρευνα του Καρύδη (2004-2006) υποδεικνύουν την δικαστική μεταχείριση των μεταναστών. Σε δείγμα 767 εγκληματούντων (351 Έλληνες και 416 αλλοδαπών, 45,8% και 54,2% αντίστοιχα), εξετάστηκε ποιοτικά η διάρκεια και η βαρύτητα των ποινών. Για παράδειγμα οι Έλληνες που συλλαμβάνονταν για σχετικά μικρή ποσότητα «ελαφρών» ναρκωτικών, έρχονταν αντιμέτωποι με ποινή φυλάκισης (κατά μέσο όρο) από 3 έως 5 χρόνια. Στον αντίποδα, οι μετανάστες αντιμετώπιζαν φυλάκιση από 6,5 έως 10 χρόνια. Στην κατηγορία της μεγάλης ποσότητας «σκληρών» ναρκωτικών οι Έλληνες τιμωρούνταν με 7 έως 10 χρόνια ενώ οι μετανάστες από 10 έως 23. «Στην περίπτωση των Ελλήνων εγκληματούντων, υπάρχει μια 'φυσιολογική' κλιμάκωση των ποινών, ανάλογα με την βαρύτητα του εγκλήματος, το είδος και τη ποσότητα των ναρκωτικών. Ωστόσο, στην περίπτωση των αλλοδαπών φαίνεται ότι η ποσότητα και το είδος των ναρκωτικών δεν παίζει σημαντικό ρόλο. Μ' αυτόν τον τρόπο, η σύνθεση του πληθυσμού της φυλακής προφανώς επηρεάζεται από τη δικαστική προκατάληψη απέναντι στους μετανάστες».

Υπουργείο Δικαιοσύνης

                                                                 2003  2004 2005 2006 2007  2008   2009    2010 

Αριθμός τωv κρατoυμέvωv:                    8418 8726 8722 9964 10370 11645 11736 11364 

Αριθμός τωv αλλoδαπώv κρατουμέvωv 3858 3708  3704 4281    4695   5622   6078   6307 

Αποκαλυπτική έρευνα του ΕΚΚΕ

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας “Επιχειρηματικότητα, Κίνδυνοι και Ανταγωνισμός στο Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας” του Ινστιτούτου Πολιτικής Κοινωνιολογίας του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, καταρρίπτεται ο μύθος περί πρωτοκαθεδρίας των μεταναστών σε αδικήματα κατά της περιουσίας και προσώπων. Συγκεκριμένα, οι ερωτηθέντες επιχειρηματίες- θύματα επιθέσεων κατέδειξαν μεικτές ομάδες Ελλήνων – αλλοδαπών ως τους κυρίους δράστες, κατά δεύτερο λόγο τους Έλληνες (25,5%), ενώ τελευταίους τους αλλοδαπούς (16%). Αξίζει να σημειωθεί ότι η εικόνα των επιχειρήσεων του δείγματος αποτελεί το ακριβές αποτύπωμα αυτού που ονομάζεται ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας, ανταποκρίνονται στην εικόνα της ελληνικής μικρομεσαίας επιχείρησης. Οι ερωτηθέντες επιχειρηματίες κατά κανόνα ανήκουν στην ευρύτατη παραγωγική ηλικία των 24-65 ετών. Μια συνολική θεώρηση των δεδομένων που προέκυψαν από 1232 επαφές και 850 συνεντεύξεις (πρόσωπο με πρόσωπο) με Έλληνες επιχειρηματίες εκ των οποίων οι 730 δραστηριοποιούνται στο Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας και οι 120 σε τέσσερις διαφορετικές εμπορικές περιοχές ελέγχου καταδεικνύει τα ακόλουθα: Όσον αφορά στην ευάλωτη θέση των επιχειρήσεων ως θυμάτων (ή πιθανών θυμάτων) αδικημάτων κατά της περιουσίας/ιδιοκτησίας αλλά και κατά προσώπων, οι επιχειρηματίες δηλώνουν ότι αυτές οι επιθέσεις γίνονται κυρίως για κλοπή/ληστεία (65,5% των απαντήσεων), για χρήματα ή οικονομικούς λόγους (24%). Αναφορικά με τους δράστες αυτών των επιθέσεων, κατά τη γνώμη τους αυτοί ανήκουν κυρίως σε μεικτές ομάδες Ελλήνων-αλλοδαπών (51% των απαντήσεων), κατά δεύτερο λόγο είναι αλλοδαποί (22,3%) και κατά τρίτο λόγο Έλληνες (11,3%). Σύμφωνα με τους ερωτηθέντες,τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν οι Αλβανοί (32% των απαντήσεων), οι Βαλκάνιοι γενικώς (11%), οι Ρουμάνοι ειδικά (10,5%), οι Ρώσοι (8%) και οι Ασιάτες (6% ). Συγκεκριμένα για τα αδικήματα κατά της περιουσίας οι επιχειρηματίες, και σε ποσοστό 58% (μεγαλύτερο του προηγούμενου για τα αδικήματα κατά προσώπων), δηλώνουν ότι οι δράστες ανήκουν κυρίως σε μεικτές ομάδες Ελλήνων-αλλοδαπών (49,5% των απαντήσεων), κατά δεύτερο λόγο είναι αλλοδαποί (15,9%) και κατά τρίτο λόγο Έλληνες (12,5%). Γενικά, παρατηρείται ότι υπάρχει μια προσαρμογή της εγκληματικής συμπεριφοράς, αναλόγως τη χώρα υποδοχής. Οι μετανάστες που φθάνουν σε μία χώρα, αντιγράφουν συμπεριφορές. Οι αλλοδαποί παρακολουθούν την κοινωνική συμπεριφορά και “κουμπώνουν” στις δομές της χώρας υποδοχής. Η πορεία των παραβάσεων που διαπράττονται από μετανάστες, είναι παράλληλη με αυτήν των Ελλήνων.

Συμπέρασμα

Το ζήτημα της εγκληματικότητας των μεταναστών είναι αλληλένδετο με την μεταναστευτική πολιτική της χώρας μας. Η Ελλάδα δεν έχει εντάξει τους μετανάστες της κοινωνικά. Θεσμικά μιλάμε μάλλον για κοινωνικό αποκλεισμό και όχι για ένταξη με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική απόρριψη αυτών των ανθρώπων από κάθε τομέα της ζωής. Γενικά τα υφιστάμενα δομικά πλαίσια δεν είναι ανεκτικά στη διαφορά, έτσι ο μετανάστης στα μάτια των πολιτών αν δεν είναι εγκληματίας, είναι υποψήφιος εγκληματίας. Αυτό το γνωρίζουν όλοι. Ακόμα και οι ίδιοι οι μετανάστες. Τα υψηλά ποσοστά εγκληματικότητας όμως, δεν δικαιολογούνται απαραίτητα από την δραστηριότητα των μεταναστών. Διότι, ο μετανάστης που διαπράττει κάποιο μικρό ή μεγαλύτερο αδίκημα έχει λιγότερα μέρη να κρυφτεί: το οικογενειακό και κοινωνικό του δίκτυο που μπορεί να τον «κρύψει» είναι σίγουρα μικρότερο και λιγότερο αποτελεσματικό από το αντίστοιχο ενός ημεδαπού. Επιπλέον, είναι προφανές ότι είτε νόμιμος είτε χωρίς χαρτιά ένας μετανάστης που διαπράττει αδίκημα εάν συλληφθεί, θα καταγραφεί στις στατιστικές της αστυνομίας. Μάλιστα, ο παράτυπος μετανάστης έχει περισσότερες πιθανότητες να τραβήξει την προσοχή της αστυνομίας λόγω της προκατάληψης στο σύστημα ελέγχου. Θεωρητικά πάντως, ακόμη κι αν απελάσουμε και τον τελευταίο μετανάστη, ακόμη κι αν χτίσουμε θαλάσσια κι επίγεια τείχη γύρω από τα σύνορά μας, σε λίγα χρόνια η εγκληματικότητα και η κοινωνική συνοχή θα βρίσκεται ακριβώς στο ίδιο σημείο. Μόνο που αυτήν την φορά δεν θά’ναι οι μετανάστες αυτοί που θα κατηγορούμε και θα φοβόμαστε αλλά οι Έλληνες, οι φτωχοί και εξαθλιωμένοι Έλληνες. Άρα, το πρόβλημα δεν είναι ο εγκληματίας αλλά αυτό που τον κάνει εγκληματία. Η κοινωνιολογία και η πολιτική οικονομία μας το λένε εδώ και δεκαετίες: αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων = αύξηση της εγκληματικότητας. Όμως, η κοινωνία μας συνεχίζει να ζει μέσα στην άρνηση, τον φόβο και τις ψευδαισθήσεις, ενώ παράλληλα ο ποινικός νόμος γίνεται ανίσχυρος, καθώς δεν εξαλείφονται ποτέ οι καταστάσεις που γεννούν το έγκλημα.

Βιβλιογραφία

1. Δρ. Ι. Τσίγκανου, Μετανάστευση και Εγκληματικότητα, Κείμενο Γνώμης, «Μετανάστευσης Επίκαιρα», Τεύχος 2, Ιούνιος 2011

2. Crime Perception and Victimization in Europe: Does Immigration Matter? Luca Nunziata, Department of Economics, University of Padua and IZA, December 14, 2010

3. Αντώνης Κόντης, Ζητήματα Κοινωνικής΄Ενταξης Μεταναστών, Εργαστήριο Μελέτης της Μετανάστευσης & Διασποράς, Εκδόσεις Παπαζήση, 2009.

4. Χαρά Στρατουδάκη, Έρευνες για τους Μετανάστες στην Ελλάδα Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, 2008

5. Α.Μοσχοπούλου, Η εγκληματικότητα των μεταναστών. Απεικόνιση του φαινομένου στον απογευματινό Τύπο 1990-1999, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, 2005

6. Martin Baldwin-Edwards, Η ένταξη των μεταναστών στην Αθήνα: Δείκτες Ανάπτυξης και Στατιστικές Μέθοδοι μέτρησης, Παρατηρητήριο Μετανάστευσης στη Μεσόγειο

7. Αρχές, Στόχοι Μεταναστευτικής Πολιτικής-Σύνοψη, Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος & Ανθρώπινου Δυναμικού, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα Σεπτέμβριος 2002 

δημοσίευση 2012